Sultan Abdülaziz ve Abdülhamid döneminde yayımlanmış gazetelerde Bisikletle ilgili haberler
BİSİKLET
Avrupa’da yeni bir spor olarak yapılmaya başlanıp da Türkiye’de çabucak uygulanan spor türünün başında şüphesiz ki bisiklete binmek ve yarışmak gelir.
Amerika ve Avrupa’da 1850 yılında yeni bir spor türü olarak gelişen ve büyük ilgiyle karşılanan bisiklet (Volesbit) yarışları Osmanlı ülkesinde özellikle İstanbul, İzmir ve Selanik’te aynı tarihlerde biliniyor ve izleniyordu. Paris’te yayınlanıp İstanbul’a da gelen (L’İllustration) gibi resimli dergi ve gazetelerde bu konuda resimler ve haberler bulunmaktaydı. Ancak, İstanbul’un bu yeni sporla tanışması (1889) yılında oldu. Bu tarihte İstanbul’a, oradan Ankara’ya gelen Thomas Stones isimli Amerikalı Ankara’dan Erzurum’a gitti.
1889 yılı başlarında Amerika’dan gemiyle Avrupa’ya gelen (Robert Oğlesbe) ve (Horacey) isimli 23 ve 22 yaşlarındaki iki Amerikalı bisiklet binicisi, 4 Haziran 1889 tarihinde Paris’e geldiler. Gazetelere verdikleri açıklamada bisikletleriyle İstanbul’a da gideceklerini bildirmeleri Türk sporseverlerin de ilgisini çekti. İstanbul gazeteleri de bu haberi sevinçle yayımladılar.
Amerikalı Robert Oğlesbe ve Horacey Paris’ten ayrıldıktan sonra Frankfurt, Berlin, Dresden, Prag, Viyana, Budapeşte, Belgrad, Niş, Sofya, Filibe, Edirne ve Edirnekapı yoluyla ancak 11 Ekim 1889 günü öğleden sonra İstanbul’a geldiler. Bizans otelinde bir süre kalıp şehrin tarihi ve güzel yerlerini gezip gördükten sonra, Yunanistan, İtalya ve İspanya yoluyla tekrar Paris’e döndüler.
Bisiklet sporuyla bu şekilde tanışan İstanbullu sporcular, o yıldan itibaren Paris’ten İstanbul’a getirilen bisikletlere binerek Taksim Bahçesi’nde ve mesire yerlerinde sık sık görünmeye başladılar.
O yıllarda Amerika’da ve Paris’te büyük bisiklet yarışmaları yapılıyordu. Gazetelerimiz de o yarışmaları yakından izleyerek İstanbul’a gelen Paris, spor, dergi ve gazetelerinden çeviriler yaparak haberler veriyorlardı. Bu tür haberlerden birisini Tercüman-ı Hakikat Gazetesi’nin 19 Mayıs 1894 tarihli sayısında (s.5 Sü.4-5) görüyoruz. Haberde, bisiklete binmenin faydaları anlatıldıktan sonra, Paris’te yayımlanan Velo Sport gazetesinin 1893 yılında düzenlediği Paris – Bürüksel arası bisiklet yarışmasında birinciliği kazanan sporcuya Fransa Reisicumhuru’nun ödül olarak bir kupa verdiği anlatılıyor.
Gazetelerimizdeki bilgilere göre, Türkiye’de ilk bisiklet yarışması 15 Mayıs 1895 Çarşamba günü İzmir Bornova’da yapılmış. İzmir’de yayımlanan Ahenk gazetesinin verdiği habere göre o gün altısı bisiklet, dokuzu yaya koşu olmak üzere on beş yarışma yapılmış. Altı bisiklet yarışmasının beşini Karşıyakalı Petriçe isimli bir sporcu kazanmış. Altıncı yarış düşmeden yavaş sürme yarışı imiş. Onu da İstinkâf Mahkemesi üyesi Dedeyan Efendi’nin oğlu (?) kazanmış.
19 Haziran 1895 günü yapılan bisiklet yarışmasına Petriçe’nin katılmasına izin verilmemiş.
İzmir’de yapılan bu yarışmalardan sonra 18 Ağustos 1895 Pazar günü İstanbul’da da ilk bisiklet yarışması yapıldı. Tarabya’da yarışma beş ayrı uzaklıkta yapılıp, Türklerden katılan olmadı.
1 nci yarışa, Reji Şirketi’nin Baş Kâtibi Devletof ile M. Lorenda katıldı ve yarışı Devletof kazandı.
2 nci yarışa, M. Devü ile M. Baladov katıldı ve yarışı M. Devü kazandı.
3 ucü yarışa Osmanlı Bankası Müdürü, Dük Dö Momi ve Vicont Şarl de Zedlab katıldı ve yarışı Osmanlı Bankası Müdürü kazandı.
4 ncü yarış tatsız geçti.
5 nci yarışa bütün bisikletçiler katıldı ve birinciliği Dük Dö Momi kazandı.
Servet-i Fünun Dergisi bu yarışmayı anlatırken aynen şunları yazıyor:
“Şehrimizde ilk defa yapılan şu velospid müsabakasından gerek yarışçılar ve gerekse seyirciler ziyade memnun oldukları için gelecek Pazar günü tekrar yarış yapılacak ve kazananlara dahi ödüller verilecektir.
İstanbul’da yapılan bu ilk bisiklet yarışmasından 15 gün sonra, İzmir’deki Ahenk gazetesi, “Velospid” başlığı ile şu ilginç haberi veriyordu:
“ Karşıyaka velospitçileri arasında, geçen hafta üç madmazel ile bir madam meşhur oldu. Kadınların gizlice talim etmekte oldukları işitiliyordu. Bize gelen bilgilere göre kısa bir süre sonra 40-50 madmazel ve madam işte o tarif ettiğimiz şoseler arasında seyyar çiçekler gibi görünecekler… Müslüman bisikletçilerin sayısı da haliyle çoğaldı. Avrupa’ya son sistem olmak üzere sipariş ettikleri velospitler 5-10 gün sonra gelince Müslüman velospitçilerin sayısı da otuzu geçecektir. Yeniden on beş kişi kadarı öğrenmeye çalışmaktadır.
İzmirli şampiyon bisikletçi yarışmalara kabul edilmeyince o da Kuşadası’na gitmeye karar vermiş olacak ki bazı bisikletçi arkadaşıyla Kuşadası’na gidip oradan Ahenk gazetesine şu telgrafı göndermiş:
“ Ahenk İdarehanesine – Ayoslog’dan Kuşadası’na bir saate geldik. Petriçe.”
1896 yılında İstanbullu Türk asıllı bisikletçilerin da yakın şehirlere bisikletle gittiklerini görüyoruz. O yılın Haziran ayında İstanbullu Şakir Bey, üç arkadaşıyla İstanbul’dan Bursa’ya, oradan da 7,5 saate Bandırma’ya gittiler.
İzmir’de yayımlanan Ahenk gazetesinin bildirdiğine göre Saim Bey, Seydiköy – Cumaovası – Develiköy – Torbalı – Kozpınar – Ayaslog– KuşadasıyoluylaSöke’yeulaşmış. Söke’degeceyi geçirdikten sonra Çarşamba günü sabahı Balacık – Torbalı – Bayındır yolu ile Tire’ye gelmiş. O geceyi de orada geçirip Cuma sabahı yola çıkarak Bayındır – Torbalı – Develi – Cumaovası – Seydiköy – yolu ile 21 Mart 1896 Cuma günü akşamı İzmir’e dönmüş.
Aynı yıllarda İzmir’de de Türklerden bisiklete binenler vardı. Bunlardan birisi de İzmir’in ünlü ressamı Saim Bey’dir.
Saim Bey, resim yapmakta olduğu kadar bisiklet sporunda da Türklerin Rumlardan geri kalmadığını kanıtlamak istemiş olmalı ki, (h.1313) yılı Ramazan Bayramının ikinci günü 17 Mart 1896 Pazartesi günü yalnız olarak bisikletiyle Aydın taraflarına geziye çıktı.
Kaynakça:
Sabah Gazetesi, 12 Teşrinievvel 1889, s.3, sü1 “Paris’ten İstanbul’a Gelen Bisikletçiler”
Sabah Gazetesi, 12 Ekim 1889, 22 Haziran 1896, 29 Temmuz 1896
Sabah Gazetesi, 19 Eylül 1905, 21 Eylül 1905
Servet-i Fûnun, 10 ağustos 1311(1895) Sayı 232, Sayfa 4-5 “İstanbul’da Bisiklet Yarışması”
Ankara Gazetesi, 14 Ağustos 1885 ve 26 Ağustos 1885
Tarih Gazetesi, 31 Ağustos 1885
Ahenk Gazetesi, 17 Mayıs 1895, 20 Mayıs 1895, 31 Mayıs 1895, 30 Ağustos 1895, 6 Eylül 1895
Ahenk Gazetesi, 24 Mart 1896
İkdam, 27 Eylül 1896, “Türk Velospitçileri”
İkdam, 14 teşrinievvel 1896,”Velospid ile İzmir’e Seyahat”
İkdam, 1 Teşrinisani 1896, “Velospidcileri İntihab…”
Asır Gazetesi(Selanik), 28 Ağustos 1899
KAYNAK:Âtıf KAHRAMAN, “Osmanlı Devleti’nde Spor”, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1995, Sayfa: 58-59-60
